Zeca

Δυστυχώς για τον ίδιο, αλλά και τον επίδοξο (εξ)ερευνητή του σήμερα, η ιστορία δείχνει πως έχει ξεχάσει τον κύριο Paul Zeh. Αυτός από μία άποψη φαίνεται να μην πρωτοτύπησε για την εποχή του, και είπε να ανοίξει ακόμη μία εταιρία φωτογραφικών – που αλλού?- στη Δρέσδη κάπου στο 1901-2.

Προς το τέλος του 19ου αιώνα  οι γερμανοί είχαν πάθει μια φρενίτιδα με τα οπτικά και φωτογραφικά. Έγραφαν και έσβηναν εξισώσεις, έτριβαν και ξαναέτριβαν γυαλιά, οι δοκιμαστικοί σωλήνες είχαν πάρει φωτιά, ώστε πολύ σύντομα μετέτρεψαν τη Δρέσδη στο κέντρο του κόσμου σε αυτόν τον τομέα. Τόσοι πολλοί μαζεύτηκαν, που δεν άργησαν οι πτωχεύσεις ή συγχωνεύσεις.

Άλλος σήμερα αναφέρει την εταιρία του κυρίου Παύλου με το όνομα «Zeh-Camera-Fabrik», ενώ αλλού θα την συναντήσουμε και ως «Paul Zeh Kamerawerk». Πιθανόν να υπήρξε κάτω και από τα δύο ονόματα σε διαφορετικές χρονολογίες αν και αρχικά η πρώτη εκδοχή δείχνει λανθασμένη, για το λόγο πως οι γερμανοί γράφουν “kamera” και όχι “camera”. Με μια δεύτερη σκέψη ίσως και να στέκει όμως, καθώς κάποια μοντέλα φωτογραφικών μηχανών έφεραν τον όνομα “Zeca”. Αλλά κανείς μάλλον δεν ζει πλέον που να γνωρίζει κάτι στα σίγουρα…

Επίσης το “Z” το είχαν κάνει και αρκετά καλλιγραφικό με αποτέλεσμα πολλές φορές σήμερα να διαβάζεται λάθος ως “Feca” ή “Leca”.

Tα περισσότερα μοντέλα φωτογραφικών μηχανών της εταιρίας ανήκαν στη μέση κατηγορία, και έφεραν διάφορους συνδυασμούς φακών και κλείστρων. Δεν υπάρχουν στοιχεία, αλλά καθώς φαίνεται κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1910 η εταιρία άρχισε να παράγει και φωτογραφικές μηχανές για γυάλινες πλάκες όπως ήταν το σύνηθες για την εποχή, ενώ αργότερα,-στις αρχές της δεκαετίας του 30 το πιθανότερο-, παρήγαγε και μοντέλα για φιλμ σε διάφορα φορμά.

Άγνωστο παραμένει επίσης και πότε ακριβώς έκλεισε. Άλλος βρίσκει ευκαιρία να αναφερθεί στους συμμαχικούς βομβαρδισμούς εναντίων αμάχων που ισοπέδωσαν τη Δρέσδη στο τέλος 2ου πολέμου και λέει πως το εργοστάσιο εξαφανίστηκε τότε. Άλλος λέει το 1948.

Πάντως λίγο πριν τον πόλεμο η εταιρία έβγαλε το σημαντικότερο μοντέλο της (αν και όχι εμπορικώς επιτυχημένο), τη Zeca-Flex. Ένα πτυσσόμενο μοντέλο TLR (διοπτικής) φωτογραφικής για φιλμ 120.

Οι φακοί  προέρχονταν από διάφορους οίκους οπτικών "της γειτονίας" (Rodenstock, Zeiss κ.α.) και τα κλείστρα επίσης (Compur, Combound, Vario κτλ).

Η φωτογραφική της παρουσίασης μοιάζει με τόσες άλλες της ίδιας εποχής. Ένα κουτί από ξύλο επενδυμένο με δερματίνη, βραχίονες και λοιπές λεπτομέρειες που συναντάμε παντού. Πολλές φορές ακριβώς τα ίδια εξαρτήματα μοιράζονταν πολλά μοντέλα διαφόρων κατασκευαστών.

Μια δεύτερη ματιά θα μας πει πως αυτό ήταν ένα οικονομικό μοντέλο. Δεν έχει δεύτερο πτυσσόμενο στάδιο στη ράγα εστίασης που θα επέτρεπε την λήψη macro και επίσης τη χρήση μόνο των πίσω στοιχείων του φακού σε χρήση tele**. Η εστίαση επίσης δεν γινόταν με οδοντωτό μηχανισμό μικρορύθμισης όπως μπορούμε να συναντήσουμε αλλού. Υπάρχει η δυνατότητα κατακόρυφης κίνησης του φακού που βοηθούσε στο τελικό καδράρισμα, αλλά και αυτός δεν διαθέτει κανένα μηχανισμό και πρέπει να γίνει κάπως άκομψα με το χέρι.

Άλλο στοιχείο οικονομικής σχεδίασης είναι ο αργός ακόμη και για την εποχή φακός μέγιστου διαφράγματος f11 καθώς και το κλείστρο Vario της κατά τα άλλα καθόλου ευκαταφρόνητης “Gauthier”, που όμως ήταν “δεύτερης” κατηγορίας και απλούστερης σχεδίασης σε σχέση με τα Compound και Compur της “F. Deckel”. Το πιθανότερο όμως είναι, πως αυτή η απλή σχεδίαση τα κάνει να λειτουργούν απροβλημάτιστα τις περισσότερες φορές έως σήμερα, με την ελάχιστη ή καθόλου συντήρηση.

Για την κατά προσέγγιση χρονολόγηση της συγκεκριμένης φωτογραφικής δεν υπάρχουν και πολλά που μπορούν να βοηθήσουν. Ο φακός (που είναι σε άψογη κατάσταση) δεν έχει αριθμό σειράς, ούτε και όνομα κατασκευαστή*.

Το κλείστρο (που και αυτό λειτουργεί σαν καινούργιο) επίσης δεν έχει αριθμό σειράς, όμως από αυτό μπορούμε να βγάλουμε αρκετά ασφαλή συμπεράσματα, καθώς είναι ο αρχικός τύπος του Vario. Αυτό τοποθετεί το κλείστρο -άρα πάνω κάτω και τη φωτογραφική- κάπου στο μέσον της δεκαετίας του 1910 με αρχές της δεκαετίας του 20.

Μαζί με την μηχανή ήρθε και η θήκη από δερματίνη με τρείς “plate holders” που λέμε και στα ελληνικά, φορτωμένες με γυάλινες πλάκες οι οποίες είναι άγνωστο αν έχουν εκφωτισθεί ή όχι. Έχω μαζέψει και μερικές άλλες παλιές πλάκες και φιλμ και κάποτε θα αποφασίσω να δοκιμάσω να τις εμφανίσω μήπως βρω κανένα φάντασμα μέσα.

Εντός και η συσκευασία με φωτοευαίσθητες λωρίδες χαρτιού που χρησιμοποιούνταν στο φωτόμετρο “Imperial Exposure Meter” (πρωτοκυκλοφόρησε το 1901). Αυτό, και άλλα παρόμοια λειτουργούσαν ως εξής: Φόρτωνες μια λωρίδα φωτοευαίσθητου χαρτιού στο φωτόμετρο και άφηνες ένα κομμάτι του να εκτεθεί στο φώς το οποίο άρχιζε να σκουραίνει. Μετρούσες το χρόνο που χρειαζόταν για να σκουρύνει το χαρτί ώστε να φτάσει στον ίδιο κορεσμό με ένα χαρτί αναφοράς που βρισκόταν δίπλα. Βάση του πίνακα είχες ένδειξη της απαιτούμενης έκθεσης ανάλογα την ευαισθησία του υλικού το διάφραγμα κτλ.

Αν το πάρουμε από την αρχή για να έκανες σωστή δουλειά θα έπρεπε:

Να κουβαλάς μαζί σου το τρίποδο, να το στήσεις, να εστιάσεις-καδράρεις στο θαμπόγυαλο, να το αφαιρέσεις και να τοποθέτησης στη θέση του μια πλάκα που θα βγάλεις από τη θήκη,. Να τραβήξεις τη λεπίδα που προστατεύει την πλάκα έτσι που να είναι έτοιμη προς έκθεση στο φώς.

Να φωτομετρήσεις για να έχεις ποιο σίγουρο αποτέλεσμα. Να κάνεις το «κλικ» και μετά όλα με αντίστροφη σειρά. Μέσα σε όλα τα παραπάνω πολλά μπορούν να παν στραβά, όπως να μην έχεις κλείσει το κλείστρο πριν φορτώσεις την πλάκα, να ξεχάσεις τέρμα ανοιχτό το διάφραγμα ή να ξεχάσεις πως έχεις τραβήξει κάποια πλάκα και να την ξαναφορτώσεις κ.ο.κ.

Αν έχετε κουραστεί μόνο που τα διαβάσατε, θα πρέπει μετά από τα παραπάνω τουλάχιστον να εκτιμήσουμε τις σημερινές ευκολίες με μηδενικό κόστος χρήσης που μπορούμε να έχουμε όλοι. Επίσης εμένα με κάνει να σκέφτομαι πως δεν χρειάζεται να καμαρώνω σαν γύφτικο σκεπάρνι αν ύστερα από 8678 λήψεις και δοκιμές καταφέρω να κρατήσω μια κάπως αξιοπρόσεκτη φωτογραφία… 

Λεπτομέρεια το ταμπελάκι με το όνομα του καταστήματος πώλησης. Αυτή η πρακτική ήταν αρκετά διαδεδομένη εκείνη την εποχή και μας δίνει μια μικρή πληροφορία για την ιστορία της κάθε φωτογραφικής που μπορεί να φέρει ένα τέτοιο. Η συγκεκριμένη λοιπόν επωλήθη μέσω του καταστήματος του κυρίου Fritz Naumann στο Stettin. Το Stettin μέχρι το τέλος του 2ου πολέμου ανήκε στη Γερμανία, ενώ από το 45 ανήκει στη Πολωνία με το σημερινό όνομα στα Πολωνικά ως Szczecin.

Έψαξα να βρω παλιό χάρτη της πόλης και ευτυχώς το κατάστημα βρισκόταν σε κεντρική οδό που εντόπισα εύκολα. Μετά άνοιξα το google earth και σύγκρινα με το σήμερα. Η χάραξη της οδού δείχνει λίγο αλλαγμένη στο κεντρικότερο τμήμα της σήμερα αλλά εύκολα εντοπίζεται. Τότε και τώρα σημειωμένο με μαύρη γραμμή στις παρακάτω φώτο.

*Ο φακός, ο γαμπρός και τα δικαστήρια…

Το 1866 συνέβη το εξής: Με πολύ μικρή χρονική διαφορά,  παρουσιάστηκαν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο δύο όμοιας σχεδίασης φακοί. Η θέση τους στην εξέλιξη των οπτικών είναι κορυφαία και χρησιμοποιήθηκαν τουλάχιστον για τα επόμενα 60 χρόνια.

Ο διάσημος έως και σήμερα, αγγλογερμανός οπτικός John Henry Dallmeyer παρουσίασε ένα συμμετρικό φακό που τον ονόμασε Rapid Rectilinear. Φακός τεσσάρων στοιχείων σε δύο ομάδες συμμετρικά τοποθετημένες εκατέρωθεν του διαφράγματος**.

**Οι φακοί συμμετρικής σχεδίασης σχεδόν πάντα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως τηλεφακοί διπλάσιου εστιακού μήκους χρησιμοποιώντας μόνο τα εμπρός ή πίσω γκρούπ οπτικών στοιχείων που ήταν όμοια. Σε σχέση με τον ολοκληρωμένο φακό υπήρχε μια πτώση σε απόδοση και φωτεινότητα, συμβιβασμός μεγαλύτερης ή μικρότερης σημασίας ανάλογα με τη χρήση και το ζητούμενο.

Ο κύριος Dallmeyer για την ιστορία είχε βρεθεί να εργάζεται σε μια από τις σημαντικότερες βρετανικές εταιρίες οπτικών της εποχής, αυτή του Andrew Ross. Σε τέτοια εκτίμηση είχε ο κύριος Ross τον υπάλληλό του, που τελικά του έδωσε το χέρι της κόρης του. Επίσης όταν αποδήμησε εις Κύριο το 1859, του άφησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του με το οποίο ο Dallmeyer το 1860 άνοιξε την δική του εταιρία στο Λονδίνο.

Η ουσιαστικά όμοια σχεδίαση που παρουσίασε ο γερμανός Hugo Adolph Steinheil ακριβώς την ίδια εποχή και είχε σχεδιάσει μαζί με τον φίλο του Philipp Ludwig von Seidel (μεγάλος μαθηματικός κτλ, στον οποίο αποδίδεται η πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη για τις οπτικές αποκλίσεις οι οποίες φέρουν και σήμερα το όνομά του), ονομάστηκε Aplanat και δεν άργησε να φέρει δικαστικές διαμάχες.

Αν θυμάμαι καλά αποδείχτηκε πως τελικά και οι δύο είχαν σχεδιάσει και εξελίξει εντελώς ανεξάρτητα τους φακούς τους, ενώ ο Steinheill μάλλον προπορεύτηκε μερικές εβδομάδες.

Πολύ πιθανό λοιπόν, ο συγκεκριμένος φακός που έφθασε ως τις μέρες μας σε άψογη κατάσταση, να κατασκευάστηκε από την εταιρία του Steinheill η οποία όπως και του Ross συνέχισε να υφίσταται για πολλές δεκαετίες μετά τον θάνατο τους.

Επίσης μόλις ένα χρόνο πριν ο Steinheill είχε παρουσιάσει τον "πρόγονο" του Aplanat κατά μία έννοια, ονόματι "Periskop" (Periskop - Aplanat ονομάζεται ο φακός της συγκεκριμένης φωτογραφικής), o οποίος ήταν πάλι συμμετρικός αλλά με μόνο 2 απλούς μηνίσκους συμμετρικά εκατέρωθεν του διαφράγματος. Όμως τίποτα δεν είναι σίγουρο, καθώς πολλοί επώνυμοι ή όχι οίκοι κατασκεύαζαν οπτικά εκείνη την εποχή κάτω από το όνομα άλλων εταιριών.

Τέλος και 2 δοκιμές με τον φακό προσαρμοσμένο σε μια ψηφιακή φωτογραφική του σήμερα. Φυσικά μπορούμε να δούμε μόνο την απόδοση στο κέντρο που πάντα εκεί είναι καλύτερη μια και η κατασκευή του φακού είναι για μέγεθος ειδώλου της τάξεως των 9x12cm και όχι για κάποια χιλιοστά μόνο…

Διαστάσεις κλειστή (περίπου) 115x155x40mm, βάρος περι τα 800γρ.

Zeiss Ikon Nettar 515 (και άλλα παιχνίδια)

Ως εισαγωγή για όποιον ενδιαφέρεται, μια σύντομη αναφορά στην ιστορία της Zeiss Ikon έγινε στην προηγούμενη ανάρτηση. Όσο για τις Nettar, αυτές αποτέλεσαν μια πολύ επιτυχημένη σειρά ερασιτεχνικών φωτογραφικών μηχανών η οποία πρωτοεμφανίσθηκε το 1934, και το πιθανότερο είναι η ονομασία της να προέρχεται από τους φακούς Nettar οι οποίοι παλαιότερα χρησιμοποιούνταν από την Contessa Nettel. Ύστερα από μία διακοπή κάπου στο 1942, η παραγωγή της σειράς θα συνεχιστεί μεταπολεμικά από τη δυτική Zeiss Ikon και θα ολοκληρωθεί στα τέλη της δεκαετίας του 50.

Όλες, από την πρώτη (Νettar 510 ή Βob- πιθανός νονός η σειρά Bob της Ernemann) μέχρι και την ολοκλήρωση της παραγωγής τους, ήταν πτυσσόμενες και δέχονταν φιλμ 120. Εδώ να αναφέρω πως στην Ευρώπη, η παλιά ονομασία για αυτό το φιλμ ήταν «Β2» και θα το βρούμε αυτό χαραγμένο ή τυπωμένο επάνω σε πολλές μηχανές όπως και στη συγκεκριμένη της παρουσίασης.

Tα διαθέσιμα φορμά 6Χ4.5, 6X6 και 6Χ9cm, ενώ υπήρχε και αρκετά μεγάλο εύρος στους συνδυασμούς φακών (Nettar, Νovar, Tessar) και κλείστρων (από τα φθηνότερα Derval, Vario, Telma και Klio έως τα της υψηλότερης κατηγορίας Prontor και Compur).

Το σασί με τα λιγοστά μηχανικά του τμήματα, και η φυσούνα από δέρμα ήταν όμοια για τις entry level Nettar, και τις μεγαλύτερες αδελφές τους Ikonta και Super Ikonta με τις οποίες μοιράζονταν την ίδια στιβαρή κατασκευή. Οι των υψηλότερων κατηγοριών όμως, φιλοξενούσαν ανώτερου επιπέδου οπτικά, κλείστρα, καθώς και άλλα καλούδια.

Σήμερα, ύστερα από τόσες δεκαετίες, ο χρόνος αποδεικνύει πως το δέρμα από το οποίο κατασκευάζονταν οι φυσούσες -ειδικά προπολεμικά σύμφωνα με τις αναφορές- ήταν τέτοιο, που σπάνια θα έχει χαθεί η ελαστικότητα τους και επίσης πολύ δύσκολα θα εμφανίσει αδιόρατες οπές (pinholes) στα σημεία αναδίπλωσης.*

*Καλύτερος τρόπος για να το ανακαλύψει κανείς είναι σε σκοτεινό δωμάτιο να ανοίξει την φωτογραφική και στο εσωτερικό τμήμα της φυσούνας να ανάψει ένα μικρό φακό. Ακόμη και στην περίπτωση που υπάρχουν τέτοιες μικρές οπές όταν η κατάσταση δεν είναι γενικευμένη ενώ το υλικό δεν δείχνει σημάδια έντονης κόπωσης, μπορούμε εύκολα να επέμβουμε με απόλυτη επιτυχία επιστρατεύοντας τα ποιο απλά υλικά. Μια από τις πολλές συνταγές που κυκλοφορούν και έχω δοκιμάσει και ο ίδιος (όχι όμως στη συγκεκριμένη μια και δεν έχει κανένα πρόβλημα παρά το ότι έχει κλείσει αισίως τα…75) είναι η εξής:

Ανακατεύουμε μια μικρή ποσότητα ελαστικής και υδροδιαλυτής κόλλας (ατλακόλ για χαρτί πχ) με μια ποσότητα μαύρης (ή άλλου χρώματος, ανάλογα το υλικό) βαφής παπουτσιών μέχρι το μείγμα να σκουρύνει όσο απαιτείται. Μετά εφαρμόζουμε στις pinholes αλλά και σε ακόμη μεγαλύτερες περιοχές αν είναι απαραίτητο (πχ σκισίματα) και αφήνουμε να στεγνώσει. Αν ολοκληρώσουμε την εργασία με προσοχή θα έχουμε ένα πολύ αξιόπιστο και «αόρατο» αποτέλεσμα.

Οι φακοί -χωρίς επίστρωση πριν τον πόλεμο- που τοποθετούνταν στις Νettar ήταν συνήθως τριών στοιχείων σε 3 ομάδες (Novar**, Nettar κτλ, όλοι τους παιδιά του φακού Cooke) με το εμπρός στοιχείο να είναι κινούμενο για να επιτευχθεί η εστίαση. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορούμε να συναντήσουμε και φακούς 4 στοιχείων (Tessar).

Οι κοινότητες ανά τον ιστό, έχουν ασχοληθεί πολύ με τους φακούς Novar. Οι δοκιμές δείχνουν ότι δεν υπάρχει διαφορά στην οξύτητα και τη γεωμετρία των φακών 3 στοιχείων με αυτή των 4 στα πιο κλειστά διαφράγματα, ενώ στα πρώτα 1-2 στόπ οι φακοί τριών στοιχείων εμφανίζουν μαλακότερο είδωλο. Ακόμη και έγχρωμες λήψεις θα αποδώσουν πολύ ικανοποιητικά, φυσικά με έντονα…ρετρό αποτελέσματα...

**Οι φακοί Novar-Anastigmat πρωτοχρησιμοποιήθηκαν από την Huttig τα πολύ πρώτα χρόνια του 1900. Όταν η εταιρία συγχωνεύθηκε με την ICA, κάποιες από τις φωτογραφικές της χρησιμοποιούσαν τέτοιους φακούς. Από το 1926 που η ICA συγχωνεύθηκε στην Zeiss Ikon, ακόμη περισσότερες φωτογραφικές χρησιμοποίησαν αυτόν τον φακό, η φόρμουλα του οποίου ανήκε στην Zeiss Ikon και όχι στην Carl Zeiss. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι φακοί αυτοί κατασκευάζονταν το πιθανότερο από την Rodenstock στο Μόναχο ή/και από την Hensoldt στο Βέτσλαρ.

Η συγκεκριμένη μηχανή είναι η Nettar 515 που μπορεί να αποτυπώσει σε ένα ρολό φιλμ 120 -«Β2» για να είμαστε στο κλίμα-, 16 στάσεις των 6Χ4.5cm. Η παραγωγή της ξεκίνησε το 1937 και ολοκληρώθηκε το 1942. Σύμφωνα με στοιχεία και αριθμούς σειρών που κατάφεραν να συγκεντρώσουν οι κοινότητες, μια και τα επίσημα αρχεία χάθηκαν στον πόλεμο και ειδικά στον βομβαρδισμό της Δρέσδης, αυτή θα πρέπει να κατασκευάστηκε το 1939.

Το κατά τα άλλα χαμηλής κατηγορίας κλείστρο διαθέτει και μηχανισμό αυτοχρονομέτρησης κάτι που δεν ήταν όμως αυτονόητο πριν 80 χρόνια.

Το τηλεσκοπικό σκόπευτρο (τύπου Reversed Galilean, γιατί με αντίθετη διάταξη φακών ο Γαλιλαίος είχε φτιάξει το τηλεσκόπιό του) μπορώ να πω πως είναι αρκετά ικανοποιητικό για γενική χρήση. Σαν έξτρα μπορούσε κάποιος να προμηθευτεί και να προσαρμόσει κοντά στον φακό ένα πτυσσόμενο “brilliant finder” για σκόπευση από το ύψος της μέσης. Αυτό αν και πολύ περισσότερο δύσχρηστο και πιθανόν ανακριβές φαντάζομαι πως διατίθονταν γιατί πολλοί χρήστες θα το είχαν συνηθίσει από τα παλαιότερα χρόνια.

Οι ταχύτητες στην συγκεκριμένη είναι Τ, Β, 1-sec έως και 1/175sec. Kαι το διάφραγμα από 4.5 έως 22 αν και κλείνει ακόμη περισσότερο, πιθανά έως 32, αλλά δεν υπάρχει χαραγμένη αρίθμηση προφανώς γιατί θα έχουμε έντονη περίθλαση.

Ο απλός μηχανισμός στο σώμα, μπορεί να εγγυηθεί απροβλημάτιστη λειτουργία έως και σήμερα αν δεν έχει κακοποιηθεί και το σύνολο του φακού-κλείστρου. Κλείστρο που αποτελείται από λεπίδες και βρίσκεται ανάμεσα στα στοιχεία του φακού. Προσοχή χρειάζεται μόνο σε ένα σημείο κατά τον χειρισμό. Πρώτα θα πρέπει να θέσουμε την ταχύτητα κλείστρου και μετά να οπλίσουμε. Παρακάτω βίντεο που δείχνει πολύ καλά τη συγκεκριμένη φωτογραφική.

Αν θέλουμε να εξασκηθούμε ή διαθέτουμε τις βασικές γνώσεις μπορούμε εύκολα να αποσυναρμολογήσουμε το εμπρός και πίσω στοιχείο του φακού, που μάλλον θα χρειάζεται ένα απλό καθάρισμα, καθώς και να φθάσουμε στα ενδότερα του μηχανισμού για βασικό καθαρισμό και λίπανση του κλείστρου.

Ειδικά με την λίπανση δεν πρέπει ποτέ να το παρακάνουμε. Η τσιγκουνιά εδώ σώζει, μια και δεν πρέπει με τίποτα να φθάσει λάδι στις λεπίδες του κλείστρου. Σε τέτοια περίπτωση θα μπλέξουμε άσχημα, αλλά ακόμη και τότε δεν είναι αδύνατον να διορθώσουμε την χαζομάρα (την έχω πάθει…)

Από την άλλη, αν διαπιστώσουμε περαιτέρω ζημιά στον μηχανισμό του κλείστρου τότε θα είναι το πιθανότερο αδύνατον να το επαναφέρουμε, καθώς ακόμη και τα ταπεινότερα αυτών αποτελούν θαυμαστά έργα ωρολογοποιίας.

Επίσης θα πρέπει κατά την επανατοποθέτηση του εμπρός στοιχείου να προσέξουμε μην χάσουμε τη ρύθμιση της εστίασης…(και αυτό το έπαθα)

Στις περισσότερες Νettar θα συναντήσουμε τον τύπο χαραγμένο στη δερματίνη που καλύπτει το σώμα και σε όλες θα υπάρχει χαραγμένος επίσης στη δερματίνη ο αριθμός σειράς. Ανάλογα τη χρήση μερικές φορές ίσως είναι δύσκολο να εντοπίσουμε αυτές τις χαράξεις. Η συγκεκριμένη προοριζόταν για την αγγλική (και αμερικανική) αγορά από όπου και την παρέλαβα μαζί με το κίτρινο φίλτρο και την όμορφη vintage θήκη της.

Μπορείτε να την βρείτε ακόμη και σε πραγματικά άριστη κατάσταση, σαν να βγήκε από το εργοστάσιο σήμερα αρκετά συχνά, και με τιμή πολύ χαμηλή αν διαθέτετε υπομονή. Και αν έχετε όρεξη για πειραματισμούς και σκαλίσματα ή αν απλά την θέλετε για ντεκόρ νομίζω πως είναι η ιδανική. Πάντως δύσκολα θα της αντισταθεί κάποιος και δεν θα την χρησιμοποιήσει τελικά.

Οι μηχανές αυτού του είδους θα έλεγα πως είναι και οι αγαπημένες μου γιατί προσφέρουν πολύ καλή εκμετάλλευση του φιλμ –με ένα ακόμη και έτσι, θηριώδες καρέ- σε πολύ μικρές συνολικές διαστάσεις. Αποτέλεσμα να έχουμε μια “compact” 70-80 ετών στο «τσεπάκι» μας. Εντάξει, με 120x85x40mm και βάρος περί τα 450gr το τσεπάκι θέλει να μην είναι και πολύ στενάχωρο…

Όσο για το κουρδιστό gadget που μπορείτε να δείτε, αυτό είναι ένας μηχανισμός αυτοχρονομέτρησης για φωτογραφικές οι οποίες δεν τον διέθεταν ήδη τα παλιά εκείνα χρόνια.... Πέρα όμως από αυτό, μπορεί να χρησιμεύσει και ως λειτουργία αργής ταχύτητας στη θέση «Β», με εύρος περίπου 1 έως και 15 δευτερόλεπτα. Η ρύθμιση γίνεται με την περιστροφή του δίσκου κάτω από την πεταλούδα κουρδίσματος.

Δεν έχω κανένα στοιχείο, μα χρονικά θα το τοποθετούσα στη δεκαετία του 30. Επίσης μοιάζει αρκετά αν και δεν είναι ίδιο, με αντίστοιχες κατασκευές της γερμανικής Autoknips (Mod II). Υπάρχει λοιπόν πιθανότητα αυτή η εταιρία να τα κατασκεύαζε για λογαριασμό της Zeiss Ikon.

Πολύ ενδιαφέρον και αυτό που μοιάζει με ρολόι τσέπης. Δεν είναι τίποτα άλλο από ένα…φωτόμετρο. Για την ακρίβεια αυτού του τύπου τα «φωτόμετρα» ονομαζόταν extinction meters. H λειτουργία τους είναι πολύ απλή: κρατώντας μπροστά από το μάτι το «φωτόμετρο» και βλέποντας δια μέσου του σκοπεύτρου το θέμα που θέλουμε να φωτογραφίσουμε, περιστρέφουμε τον εξωτερικό δακτύλιο. Με αυτό τον τρόπο μια μεμβράνη μεταβλητής διαφάνειας αρχίζει να σκοτεινιάζει το θέμα μας. Στο σημείο που πλέον διακρίνουμε μόνο τα περιγράμματα στα φωτεινά σημεία σταματούμε την περιστροφή και διαβάζουμε από την άλλη πλευρά τον συνδυασμό ταχύτητας και διαφράγματος.

Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν DIN και ΑSA, για αυτό και υπήρχε και το συνοδευτικό memo με τις αντιστοιχίες για τα φιλμ και τις φωτογραφικές πλάκες που υπήρχαν τότε.

Επειδή είναι τόσο απλό εγώ το βρίσκω θαυμαστό! Φυσικά δεν υπάρχει και η μέγιστη ακρίβεια καθώς αλλιώς προσαρμόζεται το μάτι κάθε ανθρώπου, αλλά σε σχέση με τον κανόνα “sunny 16” το βρίσκω πολύ μεγάλο βοήθημα.

Τα “Diaphot” πρωτοεμφανίσθηκαν το 1921 από την Ica και συνέχισαν από το 1926 έως και το 1934 από την Ζeiss Ikon η οποία διατήρησε και το πεντάκτινο αστέρι που ήταν σήμα της ΙCA (χμχμχμ…). Υπάρχουν και μοντέλα που πρέπει να είναι της τελευταίας περιόδου παραγωγής (την οποία μερικοί τοποθετούν από το 1936 έως το 1940 αλλά έχω σοβαρές αμφιβολίες για αυτό), τα οποία είναι ουσιαστικά όμοια αλλά έχουν καφέ θήκη. Επίσης είχε κυκλοφορήσει και η έκδοση “Kidiaphot” που δεν είναι το παιδικό Diaphot, αλλά το κινηματογραφικό από τη λέξη Kino…

Προς το τέλος της ταινίας “The artist”, στη σκηνή ενός γυρίσματος, βλέπουμε κάποιον τεχνικό, ή ίσως υποτιθέμενο διευθυντή φωτογραφίας να έχει κρεμασμένο στο λαιμό του κάτι που μοιάζει πολύ με ένα τέτοιο φωτόμετρο. Το κλιπ του κρεμάσματος πάντως δεν είναι ίδιο. Δεν μπορώ να ξέρω, αλλά δεν έχω δει κάποιο άλλο της εποχής που να μοιάζει τόσο. Από το τέλος του 1800 υπήρχαν άλλα «φωτόμετρα» σε σχήμα ρολογιού που δούλευαν διαφορετικά και δεν ήταν τόσο λεπτά. Diaphot (F3.5-25 // 12min – 1/2000sec)

Kαι τέλος το φωτόμετρο σεληνίου Ιkophot. Η ιστορία ξεκινά κάπου το 1939-40. Μετά τον πόλεμο θα κυκλοφορήσει το δεύτερο μοντέλο και κάπου στις αρχές του 50 θα αλλάξει περιτύλιγμα και από μαύρο θα γίνει ασπρό-κρεμ με κόκκινη θήκη και χρυσαφί (!) λουράκι (φοριέται και σαν κόσμημα…) Ίσως περίεργη στιλιστική επιλογή μια και ποτέ η Zeiss Ikon δεν είχε τέτοιου σχεδιασμού προϊόντα. Αυτόματα μου φέρνει στο νου τις φθηνές ανατολικογερμανικές Welta Penti του 59, οπότε αν κάποιος έκλεψε σε αυτή την περίπτωση ήταν οι ανατολικοί…

Στην τελευταία περίοδο παράγεται το Ιkophot Rapid, που είναι και το εικονιζόμενο. Η διαφορά με το προηγούμενο μοντέλο είναι πως το rapid δεν έχει κλίμακες στην οθόνη, παρά ένα κυκλάκι που πρέπει να κεντράρουμε στη βελόνα η οποία μετακινείται ανάλογα με την ένταση του φωτός. Στο rapid προστέθηκε επίσης κλίμακα για κινηματογραφικά φιλμ.(6-1600 ΑSA // f1.4-22 // 60sec-1/1000 // 8-64 fps)

Τι ωραία παιχνίδια!

Zeiss Ikon

Είναι πολύ δύσκολο σε μερικές μόνο γραμμές να αναφερθούμε σε ένα από τα σημαντικότερα ονόματα στο χώρο των φωτογραφίας (κατά κύριο λόγο). Το όνομα Zeiss Ikon σε κάποιους ίσως να μην λέει τίποτα, ή σε άλλους να θυμίζει απλά την εταιρία Carl Zeiss, διαβάστε όμως παρακάτω.

Το 1846 ο οπτικός Carl Zeiss ιδρύει την ομώνυμη εταιρία η οποία συνεχίζει να υφίσταται έως και σήμερα στην Jena της (αργότερα ανατολικής) Γερμανίας, και σύντομα θα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις καλύτερες εταιρίες οπτικών και επιστημονικών οργάνων.

Περί το 1920 η Δρέσδη (αργότερα ανατολική Γερμανία), είναι άτυπα η πρωτεύουσα της χώρας ως προς την κατασκευή φωτογραφικών. Εκεί το 1926 θα συγχωνευθούν τέσσερεις από τις μεγαλύτερες εταιρίες του χώρου κάτω από την κοινή ονομασία Zeiss Ikon ως θυγατρική της Carl Ζeiss και φυσικά ως ένας κύριος πελάτης της δεύτερης ως προς τα οπτικά.

Οι τέσσερις αυτές εταιρίες ήταν η Contessa-Nettel (Στουτγάρδη), Ernemann Werke (Δρέσδη),  Goerz (Βερολίνο) και Ica, (Δρέσδη), οι οποίες με εξαίρεση την Goerz είχαν και οι ίδιες σχηματισθεί μέσω συγχωνεύσεων άλλων εταιριών. H Ica για παράδειγμα ήταν αποτέλεσμα συγχώνευσης πέντε εταιριών…  Σύντομα θα προστεθούν και οι  AG Hahn für Optik und Mechanik, (Kassel) και  Goerz Photochemisches Werk GmbH, (Berlin).

Μέχρι τον πόλεμο η εταιρία θα κυριαρχήσει στην αγορά με κατασκευές σε όλες τις κατηγορίες και επίπεδα  εξοπλισμού, με την ίδια πάντα υψηλή ποιότητα κατασκευής. Η γκάμα περιλάμβανε από τις απλούστερες τύπου κουτιού (box) μηχανές, μέχρι και κατασκευές που στόχευαν και ξεπερνούσαν τις Leica στο «μίνι» φορμά όπως αποκαλούσαν τότε τα 35mm, κατηγορία από μόνη της που εισήγαγε η Leica με την εμφάνιση της το 1925.

Φαίνεται πάντως, πως όσο καλά τα πήγαιναν στον σχεδιασμό και τη κατασκευή, άλλο τόσο χάλια τα πήγαιναν στο γενικότερο μάνατζμεντ, μια και όλες οι πρώην εταιρίες που πλέον είχαν συγχωνευθεί κουβαλούσαν μαζί τους η κάθε μία την δική της γραμμή παραγωγής. Αποτέλεσμα ήταν τα προϊόντα πολλές φορές να ανταγωνίζονται μεταξύ τους και μόλις ένα χρόνο μετά την συγχώνευση να υπάρχουν 104 διαφορετικά μοντέλα (!) στον κατάλογο σε πάνω από 1000 συνδυασμούς μοντέλου-φορμά-φακού και κλείστρου…

---Σε αυτό το σημείο αναλογίστηκα πόση τεχνογνωσία, προσωπικό κάθε βαθμίδας κτλ βρίσκονται πίσω από όλα αυτά. Και μόνο σε ένα κλάδο όπως αυτός. Σε μια εποχή που η Γερμανία ακόμη έγλυφε τις πληγές τις από τον πρώτο παγκόσμιο. Μας αρέσει ή όχι, έτσι είναι τα πράγματα όταν έχεις υπόβαθρο. Εμάς όμως όλο μας φταιν οι «άλλοι» αχ βαχ… anyway ---

Όμως με την έλευση του πολέμου πολλά θα άλλαζαν. Αρχικά, η παραγωγή φωτογραφικών ουσιαστικά θα παύσει, με την εταιρία να τίθεται στην υπηρεσία του κράτους για τις ανάγκες του πολέμου. Μετά βρέθηκε στο σταυροδρόμι των δυνάμεων κατοχής εκ δυσμάς και ανατολάς με αποτέλεσμα να κατακερματισθεί. Όπως και η μητρική Carl Zeiss, η Zeiss Ikon χωρίστηκε σε ανατολική και δυτική. Η Δρέσδη είχε σχεδόν ισοπεδωθεί και πολλά πρωτότυπα, αρχεία και εξοπλισμός χάθηκαν. 

Η έδρα της δυτικής Zeiss Ikon μεταφέρθηκε στην Στουτγάρδη (Zeiss Ikon AG Stuttgar). Πολλές ανακατατάξεις και συγχωνεύσεις ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια και γενικά πολλά ονόματα πήγαιναν, ερχόταν και άλλαζαν. Μεταξύ άλλων, στα μέσα του 60 απορροφήθηκε και η Voigtländer, μια ακόμη σημαντική εταιρία του χώρου. To 1972 οι δυτική Zeiss Ikon  προς απογοήτευση των φανατικών οπαδών σταμάτησε τις εργασίες της και μέρος του εξοπλισμού μεταφέρθηκε στη Rollei.

H ανατολική εταιρία αρχικά με το όνομα  VEB Zeiss Ikon Dresden ξεκίνησε την παραγωγή αμέσως το 1945, όμως σύντομα πολλά εργοστάσια θα κλείσουν και ο εξοπλισμός τους θα μεταφερθεί στην σοβιετική Kiev.  Προέκυψαν επίσης θέματα δικαιωμάτων του ονόματος και έτσι η ανατολική Zeiss Ikon θα μετονομασθεί το 1958 σε VEB Kinowerke Dresden η οποία αργότερα θα μετεξελιχθεί στο κύριο τμήμα της Pentacon. Με την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ, τμήματά της θα περάσουν σε διάφορες δυτικές εταιρίες.

Η Carl Zeiss το 2004 αναβίωσε το ιστορικό όνομα Zeiss Ikon με την παραγωγή ενός μοντέλου παρόμοιου με την σειρά Leica M.

Τα παραπάνω είναι όσο το δυνατόν μια σύντομη αναφορά σε μια εταιρία με εξίσου πλούσιο όσο και ταραγμένο παρελθόν και ούτε στο ελάχιστο δεν μπορούν να αναφέρουν (πόσο μάλλον να περιγράψουν) ονόματα, εξελίξεις, προϊόντα, πρωτοποριακές κατασκευές και τόσα άλλα που συνδέονται με αυτό το όνομα.

Θα υπάρξει η ευκαιρία να πούμε λίγα ακόμη στην επόμενη παρουσίαση με θέμα τα φωτογραφικά, μια και στην συγκεκριμένη έχουμε να κάνουμε με ολίγον από τα κινηματογραφικά.

Η εταιρία προπολεμικά αλλά και αργότερα, στην γκάμα της παρουσίασε και μερικές μηχανές προβολής και λήψης που απευθύνονταν στην ερασιτεχνική αγορά μόνο. Ο τομέας αυτός ποτέ δεν αποτέλεσε κύριο στόχο, ωστόσο ότι βγήκε από της γραμμές της εταιρίας δεν μπορούσε παρά να ακολουθεί την γενικότερη φιλοσοφία της, ως προς την ποιότητα κατασκευής. 

Η (καταταλαιπωρημένη) μηχανή λήψης που βλέπετε πρωτοεμφανίσθηκε στην αγορά το 1952 από δυτική Zeiss Ikon. Ήταν double8 μιας μόνο ταχύτητας (16 καρέ/sec) στα πρώτα μοντέλα με επιπλέον δυνατότητα λήψης καρέ-καρέ για την δημιουργία animation. Ο φακός μεταβλητής εστίασης δεν μπορούσε να αφαιρεθεί, δεχόταν όμως αντάπτορες που τον μετέτρεπαν σε τηλεφακό ή ευρυγώνιο. Το «παπουτσάκι» επάνω, όπως αυτά που έχουν διάφορες φωτογραφικές για την προσαρμογή του φλας, δεχόταν και ένα αντίστοιχο σκόπευτρο που αντιστοιχούσε σε κάθε αντάπτορα επί του φακού.

Ίσως είναι η μοναδική μηχανή του είδους οριζόντιας διάταξης που της προσδίδει και αυτό το περίεργο σχήμα, κάτι σαν κοινή φωτογραφική μηχανή ή κατά άλλους σαν υποβρύχιο. Αυτό από την πλευρά του οδηγεί σε έναν περίεργο τρόπο φόρτωσης του φιλμ το οποίο θα πρέπει να γυρίσει δύο φορές από 90 μοίρες. Αν και φαίνεται κάπως πολύπλοκο οι αναφορές λεν πως δεν δημιουργεί προβλήματα κολλήματος. Όχι περίεργο για μια τέτοια κατασκευή την οποία μόνο αν κρατήσεις θα καταλάβεις την ποιότητά της. 

Η συγκεκριμένη αγοράστηκε μόνο για 5 ευρώ λόγο της κακής εξωτερικής κατάστασης. Η σκουριά είναι σίγουρα από θαλασσινό νερό μία που κατά το καθάρισμα της βρήκα ακόμη και στα πιο απίθανα σημεία άμμο. Ούτε ένα κόκκο όμως στον εσωτερικό μηχανισμό που δούλευε από την αρχή άψογα. Επίσης είναι μάλλον η ποιο αθόρυβη μηχανή που έχω ακούσει.

Το 1959 πρωτοπαρουσιάστηκε ο Movilux 8 που βλέπεται από την δυτική Zeiss Ikon και αυτός. Προβολέας regular 8 mm (το super βγήκε στην αγορά το 1965) παραγόταν σε πέντε διαφορετικά χρώματα, κοραλλί – ροζ, ελεφαντόδοντου, πράσινο, μπλε και γκρι «για να ταιριάζει αρμονικά σε κάθε χώρο» σύμφωνα με διαφήμιση της εποχής.

Είναι εξαιρετικά μικρός και απλός στην κατασκευή, ωστόσο κατασκευασμένος σαν τανκς. Το αποσπώμενο καπάκι είναι πλαστικό ενώ τα υπόλοιπα τμήματα είναι μεταλλικά, πρεσαριστά ή χυτά. Όπως και πολλοί άλλοι προβολείς έπαιρνε κίνηση από ειδικούς ιμάντες κυκλικής διατομής που με τον καιρό όμως σαπίζουν και αυτό είναι ένα πρόβλημα πλέον, αλλά με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ένας οποιοσδήποτε ιμάντας θα δουλέψει.

Μόνη ένσταση από την μεριά μου είναι ότι δεν έχει ρύθμιση του “gate” και μπορεί ανάλογα με την κατάσταση του φιλμ ή με μικρή απορύθμιση να βλέπεις στο πάνω μέρος της εικόνας αυτό που έπρεπε να είναι κάτω.

Οι πρώτες μηχανές όπως και αυτή, είχαν μόνο ένα διακόπτη τριών θέσεων: Off – Κίνηση – Κίνηση με φωτισμό. Πολύ σύντομα ο διακόπτης αντικαταστάθηκε με μερικά κουμπιά και έξτρα λειτουργίες. Ήταν ακόμη δυνατόν να προστεθεί εξάρτημα για την αυτόματη φόρτωση του φιλμ καθώς και για τον συγχρονισμό αυτού με ένα μπομπινόφωνο.

Παίρνει και αυτός την λάμπα- σκάφανδρο των 8V/50Watt η οποία ήταν καινούργια και μικρής κατανάλωσης και έκκλησης θερμότητας για την εποχή. Το σημερινό πρόβλημα με αυτές τις λάμπες είναι πως ξαφνικά έφθασαν ως και τις 25 λύρες η μία, ενώ μπορούν να καούν ακόμη και μετά από μία μόνο ώρα αν η χρήση επιβάλει συχνά ανοιγοκλεισίματα. 

Έτσι και εγώ έκανα το εξής χύμα κόλπο που δούλεψε μια χαρά. Χτύπησα μια καμένη λάμπα-σκάφανδρο στο κέντρο. Αυτό έσπασε αλλά όλα τα υπόλοιπα έμειναν άθικτα. Μετά έκοψα τα ηλεκτρόδια σε ένα μήκος και προσάρμοσα μια λάμπα αλογόνου 20W.

Από αυτή έβγαλα ένα «μπριζάκι» που να ταιριάζει στον μετασχηματιστή που είχα από το ΙΚΕΑ και έτοιμος! Τώρα άνοιξε-κλείσε όσο θες! Ένα μικρό πρόβλημα με την δέσμη μπορεί να προκύψει μια και η λάμπα αλογόνου τώρα μπορεί να κάνει σκιά και να εκτρέψει το φως αλλά αυτό διορθώνεται με υπομονή και με την βοήθεια τον ρυθμιστικών στην βάση της λάμπας.

Άλλαξα ένα μικρό πυκνωτή που κάηκε σχεδόν αμέσως στα χέρια μου (!) αλλά και τον μεγάλο του κινητήρα ο οποίος δούλευε κανονικά τα πρώτα 40 λεπτά αλλά μετά τα έπαιζε όταν ζεσταινόταν.

Είναι τέλειος και τρομερά γλυκούλης. Σίγουρα τέτοιες μηχανές δεν θα ξαναδούμε ποτέ ποια…

Παράρτημα:

Mερικές παρατηρήσεις σχετικά με τις μικρές μπομπίνες που επιστρεφόταν το φιλμ αφού είχε εμφανισθεί. 

Δεν έχω βρει πληροφορίες αλλά από μερικές ταινίες που έχω από την ίδια οικογένεια παρατήρησα το εξής: Αρχικά και μέχρι τα μέσα του πολέμου που η οικογένεια βρισκόταν στον Καναδά, οι μπομπίνες ήταν σιδερένιες. Κάπου εκεί μέσα σε ένα κουτί βρήκα αυτό που βλέπεται παρακάτω. Σταματούν οι μεταλλικές για να εξοικονομηθεί στρατιωτικό υλικό. Με τι αντικαταστάθηκαν δεν γνωρίζω, κάπου έχω δει να γίνεται λόγος για χαρτονένιες.

Οι επόμενες ταινίες που έχω από την ίδια οικογένεια είναι από το τέλος της δεκαετίας του 40 και τις αρχές του 50. Τότε όμως η οικογένεια βρίσκεται πλέον στην Αγγλία και το υλικό κατασκευής των μπομπίνων είναι τώρα ο τσίγκος. Δεν έχω ιδέα τι γινόταν έτσι την εποχή του πολέμου στην Αγγλία.

Αργότερα το 60 και 70 πλέον παγκοσμίως καθώς φαίνεται οι μπομπίνες είναι από γκρι αρκετά ελαστικό πλαστικό και άλλες φορές από άσπρο σκληρότερο, αυτό ίσως έχει να κάνει και ανάλογα με την εταιρία κατασκευής.

Pathe - Baby: Η απαρχή του οικιακού κινηματογράφου

Οι 4 αδελφοί Pathè ξεκινούν το 1896 την ομώνυμη εταιρία κινηματογραφικών παραγωγών και εξοπλισμού, καθώς και δίσκων γραμμοφώνου. (Ίσως κάτι σας λέει το λογότυπο με τον κόκορα στην αρχή κάποιων ταινιών που έχετε δει στο σινεμά).

Το 1922, μόλις λίγους μήνες πριν η Kodak λανσάρει το φιλμ 16mm, παρουσιάζουν το πρώτο φιλμ οικιακού κινηματογράφου καθώς και την αντίστοιχη μηχανή προβολής σε format 9.5mm με την ονομασία Pathè – Baby.

Τυπώνονται πολλοί τίτλοι ταινιών της εποχής, και το συγκεκριμένο format αν και ίσως δεν το έχετε ακούσει ποτέ, για τις επόμενες 2-3 δεκαετίες θα κατακτούσε την Ευρώπη αλλά όχι και την Αμερική.

Η ωφέλιμη επιφάνεια κάθε καρέ (δεύτερο από αριστερά), προσεγγίζει σχεδόν αυτή του φιλμ 16mm με αποτέλεσμα να έχει εξαιρετική ανάλυση εικόνας αν συγκριθεί με τα μεταγενέστερα 8 και super 8 mm που θα επικρατούσαν στις ερασιτεχνικές προβολές και λήψεις έως και την αρχή του 80.

Τα περφορέ  (οι τρυπούλες για την προώθηση του φιλμ) δεν βρίσκονται στην άκρη, αλλά στο κέντρο της ταινίας και ανάμεσα σε κάθε καρέ, με αποτέλεσμα να μπορεί να χρησιμοποιηθεί (σχεδόν) όλο το πλάτος του φιλμ. Οι ταινίες 9.5mm προκύπτουν από σχίσιμο στα τρία ενός κοινού φιλμ 35mm.

Επίσης για την οικονομία του μέσου, οι ακίνητες εικόνες και τίτλοι προβάλλονταν σταματώντας την ροή του φιλμ με ένα μηχανισμό που υπήρχε επάνω στην μηχανή προβολής άσχετα εάν ο χειριστής εξακολουθούσε να γυρίζει την μανιβέλα ή αργότερα το μοτέρ.

Λίγους μήνες μετά την εμφάνιση αυτού του πρώτου μέσου οικιακής προβολής, το 1923 η εταιρία προχώρησε και στην διάθεση κινηματογραφικών μηχανών και φιλμ για ερασιτεχνική χρήση. Αυτά ήταν λοιπόν τα πρώτα ερασιτεχνικά φιλμ που τραβήχτηκαν ποτέ, και ο εξοπλισμός για το συγκεκριμένο format ήταν σημαντικά ελαφρύτερος και ποιο εύχρηστος από αυτόν των 16 χιλιοστών που εμφανίστηκε ουσιαστικά την ίδια εποχή.

Η πρώτη ερασιτεχνική κινηματογραφική μηχανή της Pathè το 1923 ήταν εξαιρετικά μικρή και ελαφρά (9x10x4cm περίπου και περί τα 700gr βάρος). Το εξωτερικό σασί ήταν κατασκευασμένο από πρεσαριστό αλουμίνιο επικαλυμμένο με απομίμηση δέρματος. Όμως αυτό ακριβώς ήταν και το μειονέκτημά της μια και έπαιρνε κίνηση από μανιβέλα που έπρεπε να γυρίζει με 2 στροφές ανά δευτερόλεπτο, πράγμα που την καθιστούσε πολύ ασταθή αν δεν  ήταν προσαρμοσμένη σε τρίποδο.

Αυτό λύθηκε το 1926 με την προσαρμογή ενός κουρδιστού μηχανισμού σε ίδιο μέγεθος με το υπόλοιπο σώμα της μηχανής, ο οποίος προσαρμοζόταν με βίδες στο πλάι αυτής. Το βάρος τώρα έφτασε σχεδόν τα 1600gr και επαλείφθηκαν οι κινήσεις ως συνέπεια χρήσης μανιβέλας. Το σασί του μηχανισμού αυτή τη φορά ήταν από χάλυβα και είναι ίσως η μοναδική μηχανή που έχει κυκλοφορήσει ποτέ (δεν έχω δει ή ακούσει για άλλη) με κούρδισμα αντίθετο με την κίνηση των δεικτών του ρολογιού.

 Το φιλμ φορτωνόταν πολύ εύκολα μια και βρισκόταν μέσα σε κασέτα, η οποία όμως είχε διάρκεια μόνο 1 λέπτο και 15 δευτερόλεπτα περίπου. Το στάνταρ αργότερα για τα ερασιτεχνικά φιλμ ήταν τα 16 καρέ ανά δευτερόλεπτο (και σε κάποια στιγμή ανέβηκε στα 18) όμως κάπου διάβασα ότι οι πρώτες συγκεκριμένες μηχανές δούλευαν με 14 καρέ.

Όσο και αν έψαξα δεν μπόρεσα να βρω εάν το αυτό το μοντέλο εξακολουθούσε να παράγεται και μετά το 1928, χρονιά που εμφανίστηκε στην αγορά το επόμενο, με ενσωματωμένο μηχανισμό και χωρίς μανιβέλα. Θεωρώ πως ήταν περιττό όμως να συνεχίσει να παράγεται.

Όλες αυτές οι κατασκευές είναι συνήθως εξαιρετικά απλές και (επίσης για αυτό το λόγο) αξιόπιστες, καθώς και πολύ εύκολες στην συντήρηση τους. Τις ανοίγεις, καθαρίζεις, λαδώνεις, κλείνεις, και θα δουλέψουν σίγουρα για άλλα 100 χρόνια.

Η μηχανή που παρέλαβα μέσω Αγγλίας ήρθε μαζί με την θήκη της σε απομίμηση δέρματος, 3 κασέτες (οι 1-2 πρέπει να έχουν τραβηχτεί αλλά δεν εμφανίστηκαν ποτέ) και ένα κουτάκι με 2 καμένες λάμπες για τον αντίστοιχο προβολέα.

Η κατάσταση της ήταν πολύ καλή και δούλευε άψογα ακόμη και πριν από το καθάρισμα. Η δερματίνη από το πορτάκι είχε αρχίσει να ξεκολλάει μια και από κάτω το αλουμίνιο άρχισε να εμφανίζει την γνωστή λευκή διάβρωση. Όμως δεν ήταν δύσκολο να το καθαρίσω και να επαναφέρω την επένδυση που παρά τα χρόνια της παρέμενε πολύ ελαστική. 

Δεν μπορώ να θυμηθώ ακριβώς, αλλά ο καλός θεός του eBay μου την έφερε για περίπου 60 ευρώ, τιμή που δεν είναι καθόλου απίθανο να την βρείτε και σήμερα εάν έχετε λίγη υπομονή. Δεν συζητάμε φυσικά πόσο θα μπορούσε να σας την πουλήσει ένας εγχώριος «επαγγελματίες»…πονεμένη ιστορία…

Το πανεπιστήμιο του Princeton έχει ψηφιοποιήσει πολλές ταινίες των 9.5mm που μπορεί κάποιος να δεί εδώ.