Zeiss Ikon

Είναι πολύ δύσκολο σε μερικές μόνο γραμμές να αναφερθούμε σε ένα από τα σημαντικότερα ονόματα στο χώρο των φωτογραφίας (κατά κύριο λόγο). Το όνομα Zeiss Ikon σε κάποιους ίσως να μην λέει τίποτα, ή σε άλλους να θυμίζει απλά την εταιρία Carl Zeiss, διαβάστε όμως παρακάτω.

Το 1846 ο οπτικός Carl Zeiss ιδρύει την ομώνυμη εταιρία η οποία συνεχίζει να υφίσταται έως και σήμερα στην Jena της (αργότερα ανατολικής) Γερμανίας, και σύντομα θα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις καλύτερες εταιρίες οπτικών και επιστημονικών οργάνων.

Περί το 1920 η Δρέσδη (αργότερα ανατολική Γερμανία), είναι άτυπα η πρωτεύουσα της χώρας ως προς την κατασκευή φωτογραφικών. Εκεί το 1926 θα συγχωνευθούν τέσσερεις από τις μεγαλύτερες εταιρίες του χώρου κάτω από την κοινή ονομασία Zeiss Ikon ως θυγατρική της Carl Ζeiss και φυσικά ως ένας κύριος πελάτης της δεύτερης ως προς τα οπτικά.

Οι τέσσερις αυτές εταιρίες ήταν η Contessa-Nettel (Στουτγάρδη), Ernemann Werke (Δρέσδη),  Goerz (Βερολίνο) και Ica, (Δρέσδη), οι οποίες με εξαίρεση την Goerz είχαν και οι ίδιες σχηματισθεί μέσω συγχωνεύσεων άλλων εταιριών. H Ica για παράδειγμα ήταν αποτέλεσμα συγχώνευσης πέντε εταιριών…  Σύντομα θα προστεθούν και οι  AG Hahn für Optik und Mechanik, (Kassel) και  Goerz Photochemisches Werk GmbH, (Berlin).

Μέχρι τον πόλεμο η εταιρία θα κυριαρχήσει στην αγορά με κατασκευές σε όλες τις κατηγορίες και επίπεδα  εξοπλισμού, με την ίδια πάντα υψηλή ποιότητα κατασκευής. Η γκάμα περιλάμβανε από τις απλούστερες τύπου κουτιού (box) μηχανές, μέχρι και κατασκευές που στόχευαν και ξεπερνούσαν τις Leica στο «μίνι» φορμά όπως αποκαλούσαν τότε τα 35mm, κατηγορία από μόνη της που εισήγαγε η Leica με την εμφάνιση της το 1925.

Φαίνεται πάντως, πως όσο καλά τα πήγαιναν στον σχεδιασμό και τη κατασκευή, άλλο τόσο χάλια τα πήγαιναν στο γενικότερο μάνατζμεντ, μια και όλες οι πρώην εταιρίες που πλέον είχαν συγχωνευθεί κουβαλούσαν μαζί τους η κάθε μία την δική της γραμμή παραγωγής. Αποτέλεσμα ήταν τα προϊόντα πολλές φορές να ανταγωνίζονται μεταξύ τους και μόλις ένα χρόνο μετά την συγχώνευση να υπάρχουν 104 διαφορετικά μοντέλα (!) στον κατάλογο σε πάνω από 1000 συνδυασμούς μοντέλου-φορμά-φακού και κλείστρου…

---Σε αυτό το σημείο αναλογίστηκα πόση τεχνογνωσία, προσωπικό κάθε βαθμίδας κτλ βρίσκονται πίσω από όλα αυτά. Και μόνο σε ένα κλάδο όπως αυτός. Σε μια εποχή που η Γερμανία ακόμη έγλυφε τις πληγές τις από τον πρώτο παγκόσμιο. Μας αρέσει ή όχι, έτσι είναι τα πράγματα όταν έχεις υπόβαθρο. Εμάς όμως όλο μας φταιν οι «άλλοι» αχ βαχ… anyway ---

Όμως με την έλευση του πολέμου πολλά θα άλλαζαν. Αρχικά, η παραγωγή φωτογραφικών ουσιαστικά θα παύσει, με την εταιρία να τίθεται στην υπηρεσία του κράτους για τις ανάγκες του πολέμου. Μετά βρέθηκε στο σταυροδρόμι των δυνάμεων κατοχής εκ δυσμάς και ανατολάς με αποτέλεσμα να κατακερματισθεί. Όπως και η μητρική Carl Zeiss, η Zeiss Ikon χωρίστηκε σε ανατολική και δυτική. Η Δρέσδη είχε σχεδόν ισοπεδωθεί και πολλά πρωτότυπα, αρχεία και εξοπλισμός χάθηκαν. 

Η έδρα της δυτικής Zeiss Ikon μεταφέρθηκε στην Στουτγάρδη (Zeiss Ikon AG Stuttgar). Πολλές ανακατατάξεις και συγχωνεύσεις ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια και γενικά πολλά ονόματα πήγαιναν, ερχόταν και άλλαζαν. Μεταξύ άλλων, στα μέσα του 60 απορροφήθηκε και η Voigtländer, μια ακόμη σημαντική εταιρία του χώρου. To 1972 οι δυτική Zeiss Ikon  προς απογοήτευση των φανατικών οπαδών σταμάτησε τις εργασίες της και μέρος του εξοπλισμού μεταφέρθηκε στη Rollei.

H ανατολική εταιρία αρχικά με το όνομα  VEB Zeiss Ikon Dresden ξεκίνησε την παραγωγή αμέσως το 1945, όμως σύντομα πολλά εργοστάσια θα κλείσουν και ο εξοπλισμός τους θα μεταφερθεί στην σοβιετική Kiev.  Προέκυψαν επίσης θέματα δικαιωμάτων του ονόματος και έτσι η ανατολική Zeiss Ikon θα μετονομασθεί το 1958 σε VEB Kinowerke Dresden η οποία αργότερα θα μετεξελιχθεί στο κύριο τμήμα της Pentacon. Με την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ, τμήματά της θα περάσουν σε διάφορες δυτικές εταιρίες.

Η Carl Zeiss το 2004 αναβίωσε το ιστορικό όνομα Zeiss Ikon με την παραγωγή ενός μοντέλου παρόμοιου με την σειρά Leica M.

Τα παραπάνω είναι όσο το δυνατόν μια σύντομη αναφορά σε μια εταιρία με εξίσου πλούσιο όσο και ταραγμένο παρελθόν και ούτε στο ελάχιστο δεν μπορούν να αναφέρουν (πόσο μάλλον να περιγράψουν) ονόματα, εξελίξεις, προϊόντα, πρωτοποριακές κατασκευές και τόσα άλλα που συνδέονται με αυτό το όνομα.

Θα υπάρξει η ευκαιρία να πούμε λίγα ακόμη στην επόμενη παρουσίαση με θέμα τα φωτογραφικά, μια και στην συγκεκριμένη έχουμε να κάνουμε με ολίγον από τα κινηματογραφικά.

Η εταιρία προπολεμικά αλλά και αργότερα, στην γκάμα της παρουσίασε και μερικές μηχανές προβολής και λήψης που απευθύνονταν στην ερασιτεχνική αγορά μόνο. Ο τομέας αυτός ποτέ δεν αποτέλεσε κύριο στόχο, ωστόσο ότι βγήκε από της γραμμές της εταιρίας δεν μπορούσε παρά να ακολουθεί την γενικότερη φιλοσοφία της, ως προς την ποιότητα κατασκευής. 

Η (καταταλαιπωρημένη) μηχανή λήψης που βλέπετε πρωτοεμφανίσθηκε στην αγορά το 1952 από δυτική Zeiss Ikon. Ήταν double8 μιας μόνο ταχύτητας (16 καρέ/sec) στα πρώτα μοντέλα με επιπλέον δυνατότητα λήψης καρέ-καρέ για την δημιουργία animation. Ο φακός μεταβλητής εστίασης δεν μπορούσε να αφαιρεθεί, δεχόταν όμως αντάπτορες που τον μετέτρεπαν σε τηλεφακό ή ευρυγώνιο. Το «παπουτσάκι» επάνω, όπως αυτά που έχουν διάφορες φωτογραφικές για την προσαρμογή του φλας, δεχόταν και ένα αντίστοιχο σκόπευτρο που αντιστοιχούσε σε κάθε αντάπτορα επί του φακού.

Ίσως είναι η μοναδική μηχανή του είδους οριζόντιας διάταξης που της προσδίδει και αυτό το περίεργο σχήμα, κάτι σαν κοινή φωτογραφική μηχανή ή κατά άλλους σαν υποβρύχιο. Αυτό από την πλευρά του οδηγεί σε έναν περίεργο τρόπο φόρτωσης του φιλμ το οποίο θα πρέπει να γυρίσει δύο φορές από 90 μοίρες. Αν και φαίνεται κάπως πολύπλοκο οι αναφορές λεν πως δεν δημιουργεί προβλήματα κολλήματος. Όχι περίεργο για μια τέτοια κατασκευή την οποία μόνο αν κρατήσεις θα καταλάβεις την ποιότητά της. 

Η συγκεκριμένη αγοράστηκε μόνο για 5 ευρώ λόγο της κακής εξωτερικής κατάστασης. Η σκουριά είναι σίγουρα από θαλασσινό νερό μία που κατά το καθάρισμα της βρήκα ακόμη και στα πιο απίθανα σημεία άμμο. Ούτε ένα κόκκο όμως στον εσωτερικό μηχανισμό που δούλευε από την αρχή άψογα. Επίσης είναι μάλλον η ποιο αθόρυβη μηχανή που έχω ακούσει.

Το 1959 πρωτοπαρουσιάστηκε ο Movilux 8 που βλέπεται από την δυτική Zeiss Ikon και αυτός. Προβολέας regular 8 mm (το super βγήκε στην αγορά το 1965) παραγόταν σε πέντε διαφορετικά χρώματα, κοραλλί – ροζ, ελεφαντόδοντου, πράσινο, μπλε και γκρι «για να ταιριάζει αρμονικά σε κάθε χώρο» σύμφωνα με διαφήμιση της εποχής.

Είναι εξαιρετικά μικρός και απλός στην κατασκευή, ωστόσο κατασκευασμένος σαν τανκς. Το αποσπώμενο καπάκι είναι πλαστικό ενώ τα υπόλοιπα τμήματα είναι μεταλλικά, πρεσαριστά ή χυτά. Όπως και πολλοί άλλοι προβολείς έπαιρνε κίνηση από ειδικούς ιμάντες κυκλικής διατομής που με τον καιρό όμως σαπίζουν και αυτό είναι ένα πρόβλημα πλέον, αλλά με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ένας οποιοσδήποτε ιμάντας θα δουλέψει.

Μόνη ένσταση από την μεριά μου είναι ότι δεν έχει ρύθμιση του “gate” και μπορεί ανάλογα με την κατάσταση του φιλμ ή με μικρή απορύθμιση να βλέπεις στο πάνω μέρος της εικόνας αυτό που έπρεπε να είναι κάτω.

Οι πρώτες μηχανές όπως και αυτή, είχαν μόνο ένα διακόπτη τριών θέσεων: Off – Κίνηση – Κίνηση με φωτισμό. Πολύ σύντομα ο διακόπτης αντικαταστάθηκε με μερικά κουμπιά και έξτρα λειτουργίες. Ήταν ακόμη δυνατόν να προστεθεί εξάρτημα για την αυτόματη φόρτωση του φιλμ καθώς και για τον συγχρονισμό αυτού με ένα μπομπινόφωνο.

Παίρνει και αυτός την λάμπα- σκάφανδρο των 8V/50Watt η οποία ήταν καινούργια και μικρής κατανάλωσης και έκκλησης θερμότητας για την εποχή. Το σημερινό πρόβλημα με αυτές τις λάμπες είναι πως ξαφνικά έφθασαν ως και τις 25 λύρες η μία, ενώ μπορούν να καούν ακόμη και μετά από μία μόνο ώρα αν η χρήση επιβάλει συχνά ανοιγοκλεισίματα. 

Έτσι και εγώ έκανα το εξής χύμα κόλπο που δούλεψε μια χαρά. Χτύπησα μια καμένη λάμπα-σκάφανδρο στο κέντρο. Αυτό έσπασε αλλά όλα τα υπόλοιπα έμειναν άθικτα. Μετά έκοψα τα ηλεκτρόδια σε ένα μήκος και προσάρμοσα μια λάμπα αλογόνου 20W.

Από αυτή έβγαλα ένα «μπριζάκι» που να ταιριάζει στον μετασχηματιστή που είχα από το ΙΚΕΑ και έτοιμος! Τώρα άνοιξε-κλείσε όσο θες! Ένα μικρό πρόβλημα με την δέσμη μπορεί να προκύψει μια και η λάμπα αλογόνου τώρα μπορεί να κάνει σκιά και να εκτρέψει το φως αλλά αυτό διορθώνεται με υπομονή και με την βοήθεια τον ρυθμιστικών στην βάση της λάμπας.

Άλλαξα ένα μικρό πυκνωτή που κάηκε σχεδόν αμέσως στα χέρια μου (!) αλλά και τον μεγάλο του κινητήρα ο οποίος δούλευε κανονικά τα πρώτα 40 λεπτά αλλά μετά τα έπαιζε όταν ζεσταινόταν.

Είναι τέλειος και τρομερά γλυκούλης. Σίγουρα τέτοιες μηχανές δεν θα ξαναδούμε ποτέ ποια…

Παράρτημα:

Mερικές παρατηρήσεις σχετικά με τις μικρές μπομπίνες που επιστρεφόταν το φιλμ αφού είχε εμφανισθεί. 

Δεν έχω βρει πληροφορίες αλλά από μερικές ταινίες που έχω από την ίδια οικογένεια παρατήρησα το εξής: Αρχικά και μέχρι τα μέσα του πολέμου που η οικογένεια βρισκόταν στον Καναδά, οι μπομπίνες ήταν σιδερένιες. Κάπου εκεί μέσα σε ένα κουτί βρήκα αυτό που βλέπεται παρακάτω. Σταματούν οι μεταλλικές για να εξοικονομηθεί στρατιωτικό υλικό. Με τι αντικαταστάθηκαν δεν γνωρίζω, κάπου έχω δει να γίνεται λόγος για χαρτονένιες.

Οι επόμενες ταινίες που έχω από την ίδια οικογένεια είναι από το τέλος της δεκαετίας του 40 και τις αρχές του 50. Τότε όμως η οικογένεια βρίσκεται πλέον στην Αγγλία και το υλικό κατασκευής των μπομπίνων είναι τώρα ο τσίγκος. Δεν έχω ιδέα τι γινόταν έτσι την εποχή του πολέμου στην Αγγλία.

Αργότερα το 60 και 70 πλέον παγκοσμίως καθώς φαίνεται οι μπομπίνες είναι από γκρι αρκετά ελαστικό πλαστικό και άλλες φορές από άσπρο σκληρότερο, αυτό ίσως έχει να κάνει και ανάλογα με την εταιρία κατασκευής.