Zeca

Δυστυχώς για τον ίδιο, αλλά και τον επίδοξο (εξ)ερευνητή του σήμερα, η ιστορία δείχνει πως έχει ξεχάσει τον κύριο Paul Zeh. Αυτός από μία άποψη φαίνεται να μην πρωτοτύπησε για την εποχή του, και είπε να ανοίξει ακόμη μία εταιρία φωτογραφικών – που αλλού?- στη Δρέσδη κάπου στο 1901-2.

Προς το τέλος του 19ου αιώνα  οι γερμανοί είχαν πάθει μια φρενίτιδα με τα οπτικά και φωτογραφικά. Έγραφαν και έσβηναν εξισώσεις, έτριβαν και ξαναέτριβαν γυαλιά, οι δοκιμαστικοί σωλήνες είχαν πάρει φωτιά, ώστε πολύ σύντομα μετέτρεψαν τη Δρέσδη στο κέντρο του κόσμου σε αυτόν τον τομέα. Τόσοι πολλοί μαζεύτηκαν, που δεν άργησαν οι πτωχεύσεις ή συγχωνεύσεις.

Άλλος σήμερα αναφέρει την εταιρία του κυρίου Παύλου με το όνομα «Zeh-Camera-Fabrik», ενώ αλλού θα την συναντήσουμε και ως «Paul Zeh Kamerawerk». Πιθανόν να υπήρξε κάτω και από τα δύο ονόματα σε διαφορετικές χρονολογίες αν και αρχικά η πρώτη εκδοχή δείχνει λανθασμένη, για το λόγο πως οι γερμανοί γράφουν “kamera” και όχι “camera”. Με μια δεύτερη σκέψη ίσως και να στέκει όμως, καθώς κάποια μοντέλα φωτογραφικών μηχανών έφεραν τον όνομα “Zeca”. Αλλά κανείς μάλλον δεν ζει πλέον που να γνωρίζει κάτι στα σίγουρα…

Επίσης το “Z” το είχαν κάνει και αρκετά καλλιγραφικό με αποτέλεσμα πολλές φορές σήμερα να διαβάζεται λάθος ως “Feca” ή “Leca”.

Tα περισσότερα μοντέλα φωτογραφικών μηχανών της εταιρίας ανήκαν στη μέση κατηγορία, και έφεραν διάφορους συνδυασμούς φακών και κλείστρων. Δεν υπάρχουν στοιχεία, αλλά καθώς φαίνεται κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1910 η εταιρία άρχισε να παράγει και φωτογραφικές μηχανές για γυάλινες πλάκες όπως ήταν το σύνηθες για την εποχή, ενώ αργότερα,-στις αρχές της δεκαετίας του 30 το πιθανότερο-, παρήγαγε και μοντέλα για φιλμ σε διάφορα φορμά.

Άγνωστο παραμένει επίσης και πότε ακριβώς έκλεισε. Άλλος βρίσκει ευκαιρία να αναφερθεί στους συμμαχικούς βομβαρδισμούς εναντίων αμάχων που ισοπέδωσαν τη Δρέσδη στο τέλος 2ου πολέμου και λέει πως το εργοστάσιο εξαφανίστηκε τότε. Άλλος λέει το 1948.

Πάντως λίγο πριν τον πόλεμο η εταιρία έβγαλε το σημαντικότερο μοντέλο της (αν και όχι εμπορικώς επιτυχημένο), τη Zeca-Flex. Ένα πτυσσόμενο μοντέλο TLR (διοπτικής) φωτογραφικής για φιλμ 120.

Οι φακοί  προέρχονταν από διάφορους οίκους οπτικών "της γειτονίας" (Rodenstock, Zeiss κ.α.) και τα κλείστρα επίσης (Compur, Combound, Vario κτλ).

Η φωτογραφική της παρουσίασης μοιάζει με τόσες άλλες της ίδιας εποχής. Ένα κουτί από ξύλο επενδυμένο με δερματίνη, βραχίονες και λοιπές λεπτομέρειες που συναντάμε παντού. Πολλές φορές ακριβώς τα ίδια εξαρτήματα μοιράζονταν πολλά μοντέλα διαφόρων κατασκευαστών.

Μια δεύτερη ματιά θα μας πει πως αυτό ήταν ένα οικονομικό μοντέλο. Δεν έχει δεύτερο πτυσσόμενο στάδιο στη ράγα εστίασης που θα επέτρεπε την λήψη macro και επίσης τη χρήση μόνο των πίσω στοιχείων του φακού σε χρήση tele**. Η εστίαση επίσης δεν γινόταν με οδοντωτό μηχανισμό μικρορύθμισης όπως μπορούμε να συναντήσουμε αλλού. Υπάρχει η δυνατότητα κατακόρυφης κίνησης του φακού που βοηθούσε στο τελικό καδράρισμα, αλλά και αυτός δεν διαθέτει κανένα μηχανισμό και πρέπει να γίνει κάπως άκομψα με το χέρι.

Άλλο στοιχείο οικονομικής σχεδίασης είναι ο αργός ακόμη και για την εποχή φακός μέγιστου διαφράγματος f11 καθώς και το κλείστρο Vario της κατά τα άλλα καθόλου ευκαταφρόνητης “Gauthier”, που όμως ήταν “δεύτερης” κατηγορίας και απλούστερης σχεδίασης σε σχέση με τα Compound και Compur της “F. Deckel”. Το πιθανότερο όμως είναι, πως αυτή η απλή σχεδίαση τα κάνει να λειτουργούν απροβλημάτιστα τις περισσότερες φορές έως σήμερα, με την ελάχιστη ή καθόλου συντήρηση.

Για την κατά προσέγγιση χρονολόγηση της συγκεκριμένης φωτογραφικής δεν υπάρχουν και πολλά που μπορούν να βοηθήσουν. Ο φακός (που είναι σε άψογη κατάσταση) δεν έχει αριθμό σειράς, ούτε και όνομα κατασκευαστή*.

Το κλείστρο (που και αυτό λειτουργεί σαν καινούργιο) επίσης δεν έχει αριθμό σειράς, όμως από αυτό μπορούμε να βγάλουμε αρκετά ασφαλή συμπεράσματα, καθώς είναι ο αρχικός τύπος του Vario. Αυτό τοποθετεί το κλείστρο -άρα πάνω κάτω και τη φωτογραφική- κάπου στο μέσον της δεκαετίας του 1910 με αρχές της δεκαετίας του 20.

Μαζί με την μηχανή ήρθε και η θήκη από δερματίνη με τρείς “plate holders” που λέμε και στα ελληνικά, φορτωμένες με γυάλινες πλάκες οι οποίες είναι άγνωστο αν έχουν εκφωτισθεί ή όχι. Έχω μαζέψει και μερικές άλλες παλιές πλάκες και φιλμ και κάποτε θα αποφασίσω να δοκιμάσω να τις εμφανίσω μήπως βρω κανένα φάντασμα μέσα.

Εντός και η συσκευασία με φωτοευαίσθητες λωρίδες χαρτιού που χρησιμοποιούνταν στο φωτόμετρο “Imperial Exposure Meter” (πρωτοκυκλοφόρησε το 1901). Αυτό, και άλλα παρόμοια λειτουργούσαν ως εξής: Φόρτωνες μια λωρίδα φωτοευαίσθητου χαρτιού στο φωτόμετρο και άφηνες ένα κομμάτι του να εκτεθεί στο φώς το οποίο άρχιζε να σκουραίνει. Μετρούσες το χρόνο που χρειαζόταν για να σκουρύνει το χαρτί ώστε να φτάσει στον ίδιο κορεσμό με ένα χαρτί αναφοράς που βρισκόταν δίπλα. Βάση του πίνακα είχες ένδειξη της απαιτούμενης έκθεσης ανάλογα την ευαισθησία του υλικού το διάφραγμα κτλ.

Αν το πάρουμε από την αρχή για να έκανες σωστή δουλειά θα έπρεπε:

Να κουβαλάς μαζί σου το τρίποδο, να το στήσεις, να εστιάσεις-καδράρεις στο θαμπόγυαλο, να το αφαιρέσεις και να τοποθέτησης στη θέση του μια πλάκα που θα βγάλεις από τη θήκη,. Να τραβήξεις τη λεπίδα που προστατεύει την πλάκα έτσι που να είναι έτοιμη προς έκθεση στο φώς.

Να φωτομετρήσεις για να έχεις ποιο σίγουρο αποτέλεσμα. Να κάνεις το «κλικ» και μετά όλα με αντίστροφη σειρά. Μέσα σε όλα τα παραπάνω πολλά μπορούν να παν στραβά, όπως να μην έχεις κλείσει το κλείστρο πριν φορτώσεις την πλάκα, να ξεχάσεις τέρμα ανοιχτό το διάφραγμα ή να ξεχάσεις πως έχεις τραβήξει κάποια πλάκα και να την ξαναφορτώσεις κ.ο.κ.

Αν έχετε κουραστεί μόνο που τα διαβάσατε, θα πρέπει μετά από τα παραπάνω τουλάχιστον να εκτιμήσουμε τις σημερινές ευκολίες με μηδενικό κόστος χρήσης που μπορούμε να έχουμε όλοι. Επίσης εμένα με κάνει να σκέφτομαι πως δεν χρειάζεται να καμαρώνω σαν γύφτικο σκεπάρνι αν ύστερα από 8678 λήψεις και δοκιμές καταφέρω να κρατήσω μια κάπως αξιοπρόσεκτη φωτογραφία… 

Λεπτομέρεια το ταμπελάκι με το όνομα του καταστήματος πώλησης. Αυτή η πρακτική ήταν αρκετά διαδεδομένη εκείνη την εποχή και μας δίνει μια μικρή πληροφορία για την ιστορία της κάθε φωτογραφικής που μπορεί να φέρει ένα τέτοιο. Η συγκεκριμένη λοιπόν επωλήθη μέσω του καταστήματος του κυρίου Fritz Naumann στο Stettin. Το Stettin μέχρι το τέλος του 2ου πολέμου ανήκε στη Γερμανία, ενώ από το 45 ανήκει στη Πολωνία με το σημερινό όνομα στα Πολωνικά ως Szczecin.

Έψαξα να βρω παλιό χάρτη της πόλης και ευτυχώς το κατάστημα βρισκόταν σε κεντρική οδό που εντόπισα εύκολα. Μετά άνοιξα το google earth και σύγκρινα με το σήμερα. Η χάραξη της οδού δείχνει λίγο αλλαγμένη στο κεντρικότερο τμήμα της σήμερα αλλά εύκολα εντοπίζεται. Τότε και τώρα σημειωμένο με μαύρη γραμμή στις παρακάτω φώτο.

*Ο φακός, ο γαμπρός και τα δικαστήρια…

Το 1866 συνέβη το εξής: Με πολύ μικρή χρονική διαφορά,  παρουσιάστηκαν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο δύο όμοιας σχεδίασης φακοί. Η θέση τους στην εξέλιξη των οπτικών είναι κορυφαία και χρησιμοποιήθηκαν τουλάχιστον για τα επόμενα 60 χρόνια.

Ο διάσημος έως και σήμερα, αγγλογερμανός οπτικός John Henry Dallmeyer παρουσίασε ένα συμμετρικό φακό που τον ονόμασε Rapid Rectilinear. Φακός τεσσάρων στοιχείων σε δύο ομάδες συμμετρικά τοποθετημένες εκατέρωθεν του διαφράγματος**.

**Οι φακοί συμμετρικής σχεδίασης σχεδόν πάντα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως τηλεφακοί διπλάσιου εστιακού μήκους χρησιμοποιώντας μόνο τα εμπρός ή πίσω γκρούπ οπτικών στοιχείων που ήταν όμοια. Σε σχέση με τον ολοκληρωμένο φακό υπήρχε μια πτώση σε απόδοση και φωτεινότητα, συμβιβασμός μεγαλύτερης ή μικρότερης σημασίας ανάλογα με τη χρήση και το ζητούμενο.

Ο κύριος Dallmeyer για την ιστορία είχε βρεθεί να εργάζεται σε μια από τις σημαντικότερες βρετανικές εταιρίες οπτικών της εποχής, αυτή του Andrew Ross. Σε τέτοια εκτίμηση είχε ο κύριος Ross τον υπάλληλό του, που τελικά του έδωσε το χέρι της κόρης του. Επίσης όταν αποδήμησε εις Κύριο το 1859, του άφησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του με το οποίο ο Dallmeyer το 1860 άνοιξε την δική του εταιρία στο Λονδίνο.

Η ουσιαστικά όμοια σχεδίαση που παρουσίασε ο γερμανός Hugo Adolph Steinheil ακριβώς την ίδια εποχή και είχε σχεδιάσει μαζί με τον φίλο του Philipp Ludwig von Seidel (μεγάλος μαθηματικός κτλ, στον οποίο αποδίδεται η πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη για τις οπτικές αποκλίσεις οι οποίες φέρουν και σήμερα το όνομά του), ονομάστηκε Aplanat και δεν άργησε να φέρει δικαστικές διαμάχες.

Αν θυμάμαι καλά αποδείχτηκε πως τελικά και οι δύο είχαν σχεδιάσει και εξελίξει εντελώς ανεξάρτητα τους φακούς τους, ενώ ο Steinheill μάλλον προπορεύτηκε μερικές εβδομάδες.

Πολύ πιθανό λοιπόν, ο συγκεκριμένος φακός που έφθασε ως τις μέρες μας σε άψογη κατάσταση, να κατασκευάστηκε από την εταιρία του Steinheill η οποία όπως και του Ross συνέχισε να υφίσταται για πολλές δεκαετίες μετά τον θάνατο τους.

Επίσης μόλις ένα χρόνο πριν ο Steinheill είχε παρουσιάσει τον "πρόγονο" του Aplanat κατά μία έννοια, ονόματι "Periskop" (Periskop - Aplanat ονομάζεται ο φακός της συγκεκριμένης φωτογραφικής), o οποίος ήταν πάλι συμμετρικός αλλά με μόνο 2 απλούς μηνίσκους συμμετρικά εκατέρωθεν του διαφράγματος. Όμως τίποτα δεν είναι σίγουρο, καθώς πολλοί επώνυμοι ή όχι οίκοι κατασκεύαζαν οπτικά εκείνη την εποχή κάτω από το όνομα άλλων εταιριών.

Τέλος και 2 δοκιμές με τον φακό προσαρμοσμένο σε μια ψηφιακή φωτογραφική του σήμερα. Φυσικά μπορούμε να δούμε μόνο την απόδοση στο κέντρο που πάντα εκεί είναι καλύτερη μια και η κατασκευή του φακού είναι για μέγεθος ειδώλου της τάξεως των 9x12cm και όχι για κάποια χιλιοστά μόνο…

Διαστάσεις κλειστή (περίπου) 115x155x40mm, βάρος περι τα 800γρ.